بسیاری از مادران در ارتباط با بازی کودک خود سوالات متعددی دارند همانند موارد زیر

چطور فرزند باهوشی داشته باشم؟

بازی برای کودکان تازه متولد شده

بازی برای کودکان زیر شش ماه

بازی برای کودکان شش ماه تا یک سال

بازی برای کودک یک تا سه سال

بازی برای کودک سه سال به بالا

ما نیز با توجه به این نیاز بر آن شدیم این مقاله را با سر فصل های زیر ارائه کنیم تا بتواند پاسخگوی سوالات والدین عزیز باشد . . . . . .

قبل از هرچیزی باید بدانیم بازی چیست؟

به هر گونه فعالیت جسمی یا ذهنی هدفداری که به صورت گروهی یا فردی انجام پذیرد و موجب کسب لذت و اقناع نیازهای کودک شود بازی گویند. بازی فعالیتی است که به خاطر خودش ( یا جذابیت آن ) انجام می‌شود. بازی لذت بردن از انجام یک فعالیت است. فعالیتی آموزشی و پرورشی که با میل و اختیار با هدف سرگرمی و به دست آوردن آگاهی برای رسیدن به جنبه های مختلف رشد انسانی مانند برقراری ارتباط، تقویت و سازگاری، مسولیت پذیری، حل مساله و ... صورت می‌پذیرد. بازی کار نیست تا ساعت معینی یا روز معینی داشته باشد. بازی مجموعه ای از حرکت ها و فعالیت های جسمی و ذهنی است که موجب شادی، سرزندگی، لذت و ارتباط با دیگران می شود (فرهنگنامه کودک و نوجوان، ج ٦، ص٨٥).

بازی از نگاه بزرگان

تنها مختص کودکی نیست (غزالی)
خمیر مایه تفکر است (سیامک رضا مهجور)
از بین برنده ی انرژی مازاد می باشد (شیلر و اسپینر)
کار کودک و همه ی زندگی اوست که بسته به مراحل رشدی وی متفاوت است (پیاژه)
خود جوش و ذاتی است (برون فن برنر)
در حکم کلام برای بزرگسالان است (لندرث)
وسیله ی ابراز احساس برای کودکان است (سوزان ایساکی)
نوعی حرفه است (آدلر)
و در آخر باید گفت که نمی توان تعریف دقیق و کاملی برای بازی بیان نمود. و همه تنها گوشه ای از این مفهوم بزرگ را توصیف می کنند. همانطور که چنس بیان کرده:
" بازی همانند عشق است. همه می دانند که چیست، اما کسی نمی تواند آن را تشریح کند."

تفاوت بازی با ورزش

تفاوت بازی و ورزش در آن است که در تعریف ورزش میگوییم هرگونه فعالیت یا تمرینی که باعث لذت، سرگرمی، تفریح یا اشتغال باشد و بر اساس برخی از سنت ها و یا قوانین مقرر انجام شود، اما بازی قوانینی ( خصوصا قوانین سراسری) را معمولا در بر نمیگیرد.

 

اما بازی ممکن است آموزش‌دهندۀ مفاهیم اساسی به کودک باشد. بازی ممکن است کودک را از خودمحوری برهاند، زندگی اجتماعی را به او بیاموزد و مفری برای فراموشی شکست‌ها و ناکامی‌های روزانه باشد. ازاین‌رو است که امروزه از بازی همچون روشی درمانی استفاده می‌کنند. از طریق بازی، کودکان مضطرب، پرخاشگر، خجالتی، عاطفی، مأیوس، افسرده، بیش‌فعال، بدبین، ترسو و ... را می‌شناسند و به کمک بازی به روان‌درمانی آنان می‌پردازند و سلامت و بهداشت روانی و جسمی را برای آنان تدارک می‌بینند.

تفاوت بازی و کار

کار فعالیتی است جدی و در عین حال لذت بخش، همراه با دقت و توجه خاص به منظور رسیدن به هدفی مفید و طبعا آدمی از این فعالیت نتیجه ای مطلوب میطلبد. حال آنکه به قول استنلی هال : بازی فعالیتی است غریزی که پیشینه آدمی را بازگو میکند. این فعالیت اولا آزاد و دلخواه است، ثانیا با اراده و میل خود شخص صورت میگیرد. مثلا اگر انگیزه نقاش از تهیه اثر هنری امرار معاش باشد، فعالیت او در زمینه ی کار محسوب میشود، اما اگر انگیزه اش مشغولیت و سرگرمی باشد فعالیت او در این مورد از جمله ی بازی ها و تفریح ها به شمار می‌آید. بنابراین اگر هرگونه فعالیتی را به جای لذت بردن از آن به جانب هدفی سودمند ( خواه مادی و خواه معنوی) بکشانیم بازی به شمار نخواهد رفت و کار است.

ماریا مونته سوری بازی را مدرسه ی بزرگی می‌داند که کودک در آن پرورش می‌یابد و نیروی بدنی، ذهنی و اجتماعی او رشد می‌کند و برای زندگی کردن در هر جهت آماده می‌شود.

هر کودکی میان انجام دادن تکالیف مدرسه و فعالیت در کلاس و کارهایی که در خانه به فرمان پدر و مادر انجام میدهد با فعالیتی که به دلخواه و برای تفریح و لذت بردن در پیش می‌گیرد فرق می‌گذارد. به فعالیت های کلاسی و اجرای فرمان پدر و مادر کار می‌گوید و به آنچه به دلخواه برای تفریح و لذت بردن در پیش می‌گیرد بازی می‌گوید. به طور مثال وقتی کودکی از کوچه می‌گذرد، دوستش او را به بازی می‌خواند او می‌گوید : «کار دارم، مادرم گفته ...» و بالعکس گاه می‌شود که در پاسخ تقاضای مادرش برای انجام کاری می‌گوید: «مادر جان بگذار بازی ام تمام شود ...»

تا به اینجا با مفهوم بازی و تفاوت آن با کار و ورزش آشنا شدید. در ادامه به تفاوت بازی در بین دختران و پسران و تاثیرات بازی میپردازیم.

عوامل موثر بر بازی

عوامل متعددی در بازی تاثیر دارند در زیر چند نمونه از این عوامل را با یکدیگر بررسی می‌کنیم

جنسیت

جنسیت یکی از عوامل موثر در بازی است، یعنی معمولا بازی پسر ها با دختر ها تفاوت دارد، پسرها بیشتر از بازی لذت می‌برند که دشوار است و نیاز به فعالیت جسمانی دارد و دخترها اغلب بازی های ساکت، آرام و ظریف را ترجیح می‌دهند. تا قبل از سن ۸ سالگی، معمولاً کودکان اهمیت چندانی به جنس همبازی خود نمی‌دهند اما در سنین ۸ تا ۱۰ سالگی اختلاف بازی بین دو جنس کاملاً آشکار می‌گردد و کودکان اکثر اوقات ترجیح می‌دهند که با همجنس خود بازی کنند.

دخترها بازی با عروسک، شیر دادن، نوازش کردن و خواباندن عروسک را دوست دارند و حتی بیشتر اوقات با عروسک به خواب می‌روند. پسرها فعالیت‌های بدنی را که نشانگر قدرت و نیروی عضلانی بیشتر آن‌ها است در بازی‌هایی نظیر توپ‌بازی، دویدن، کشتی گرفتن و ... بروز می‌دهند. به عقیده روان‌شناسان فرانسوی، بازی در نزد پسران بیشتر وسیله‌ای برای اثبات خود در برابر دیگران و برای دختران وسیله‌ای برای بودن با دیگران است. در اوقات فراغت، دخترها بیشتر ترجیح می‌دهند دور هم گرد آیند و با یکدیگر درد دل کنند و پسران بیشتر ترجیح می‌دهند در پی یکدیگر بدوند و به جست و خیز بپردازند. ویژگی رفتار دخترها اغلب خودداری از پرخاشگری، تلقین‌پذیری از اطرافیان و تأثیرپذیری از همبازی‌های خود است. به نظر می‌رسد که بازی از نظر پسران وسیله ای برای تایید خود در برابر دیگران باشد، در حالی که برای دختران چگونگی بود با دیگران مطرح است.

بر اساس گفته موریس دبس و هنری پیرون با استناد بر مطالعات صورت گرفته در آمریکا بازی بر حسب شاخص « دخترانه یا پسرانه » وجود ندارد به عبارت دیگر، بازی خاصی که مخصوص پسران یا دختران باشد وجود ندارد. ممکن است که کودکان دختر گاهی بازی پسران را و کودکان پسر بازی دختران را بازی کنند اما ممکن است آن را به شیوه ی خودشان انجام دهند.

کارشناسان فهرستی از بازی‌هایی را تنظیم و عرضه کرده است که دختران و پسران علاقه‌ای چشمگیر به آنها از خود نشان می‌دهند. بازی‌هایی که پسران بیشتر انتخاب می‌کنند و به آن علاقه دارند، عبارت است از استفاده از ابزارها، تیراندازی، بادبادک بازی، دوچرخه سواری، تیله بازی، کشتی، مشت زنی، فوتبال، فرفره بازی، کامیون و ماشین بازی و دویدن و بازی‌های مورد علاقه دختران عبارت است از: عروسک بازی، طناب بازی، مهمان بازی، پذیرایی، تشکیل کلاس درس، بافندگی، رقص، خیاطی، فروشندگی و معما بازی.البته بازی هایی وجود دارد که هر دو جنس به آن علاقه‌مندند.

هوش

هوش ممکن است در نحوه ی بازی و نوع آن، انتخاب اسباب بازی و استفاده از آن تاثیر بگذارد، کودکان تیزهوش سعی می‌کنند وسایل و اسباب ی هایی را انتخاب کنند که بتوانند با آنها به ابتکار و نوآوری دست بزنند و قوای ذهنی خود را به کار گیرند کودکان باهوش تر مدت کمتری به یک بازی مشغول می شود زیرا خواهان تنوع اند و از تنوع لذت می‌برند کودکان باهوش در سنین بالاتر به بازی‌هایی که متضمن فعالیت‌های ذهنی و جسمی است می‌پردازند مثلاً جمع‌آوری اشیای مورد نظر کلکسیون برای آنان جذاب و لذت بخش تر می باشد کودکان تیزهوش به دلیل توانایی های بیشتر به انجام بازی های انفرادی تمایل نشان می دهند و معمولا نیروی بدنی را در حد زیادی صرف نمی کنند به نظر می رسد که کودکان کند ذهن نیز بیشتر به بازی های انفرادی می‌پردازند زیرا کودکان تیزهوش به علت توانایی زیاد و کودکان کم هوش به علت توانایی کم معمولا به خوبی در گروه پذیرفته نمی‌شوند . اگر یک ماشین اسباب بازی در اختیار کودک عقب مانده گذاشته شود، ممکن است آن را به اطراف بکوبد یا آن را متلاشی کند، ولی کودک تیزهوش سعی می‌کند با آن بازی رمزی انجام دهد و حتی ممکن است به بررسی کنجکاوانه ماشین اسباب بازی بپردازد و آن را باز کند تا از محتویاتش آگاهی یابد.

سن

یکی از مهمترین عوامل موثر در انتخاب بازی و اجرای آن سن است. بازی های هر گروه سنی با دیگر گروه سنی متفاوت است به طور مثال گروه سنی 0 تا 3 سالگی بیشتر بازی های تک نفره را در برمی‌گیرد. کودک در هر سنی بازی خاصی را می پسندد نوزاد بیشتر دست و پا زدن را دوست دارد و وقتی بزرگتر شد مثلا از این که چشمانش را بگیرد و با او دالی بازی کنند لذت می برد مرحله اول کودکی (تولد تا سه سالگی) بازیهای کودکان بیشتر انفرادی و با هدف شناسایی اندام ها و اشیاء و چگونگی کاربرد آنها صورت می گیرد مثلا بازی کودک شش ماهه را میتوان در تولید صدا و هجاهای ظاهراً بی‌معنی چرخانیدن صدا در دهان، خنده کردن و به کار انداختن دست ها برای گرفتن اسباب بازی مشاهده کرد. کودک در این سن پاهایش را با دست می گیرد و رها می کند و برای به دست آوردن اشیای دور تلاش می‌کند، کودک هشت ماهه اشیا و اسباب بازی‌ها را پیوسته به زمین می اندازد و بر می دارد و از این کار لذت می برد کودک ده ماهه با گذاشتن اشیا درون جعبه و بیرون آوردن مجدد آن به بازی می‌پردازد. کودک ۱۴ ماهه با پر کردن و خالی کردن یک ظرف از مایعات و بسته بندی کردن، به بازی مشغول می‌شود.

کودک ۱۸ ماهه به بازیهای تقلیدی از رفتار والدین و بزرگترین علاقه دارد در دو سالگی فعالیت های کودکان بیشتر جنبه تمرین و ورزیدگی جسمی دارد و بیشتر به صورت انفرادی انجام می‌شود تا آن حد که همه کودکان در کنار هم ولی هر یک برای خود بازی میکنند. در مرحله دوم کودکی بین ۳ تا ۷ سالگی کودکان علاوه بر بازی های فردی قادر به فعالیت های گروهی نیز می گردد و همانطور که پیاژه مطرح می کند کودکان ۴ الی ۷ ساله در یک محل جمع می شود ولی هر کدام برای خود بازی می کنند و و اگر یکی از آنها را از جمع خارج کنیم مخالفت و گریه می‌کنند ولی هیچ کدام ممکن است مایل به انجام بازی گروهی و مشترک نباشند( بازی موازی ) در مرحله دوم کودکی بازی ها به تدریج به نسبت جنسیت یاسن از یکدیگر متمایز می شود و دختران رفته رفته با دختران و پسران با پسران به بازی‌های دو سه نفری می پردازند.

در اواخر این مرحله بازی ها به مرور از حالت انفرادی خارج می‌شوند و به صورت بازی های قراردادی که انجام آنها مستلزم رعایت فعالیتهای مربوط به کار یعنی اعمال منظم و با هدف جای بعضی از فعالیت‌های بازی یعنی فعالیت‌های خود به خودی و بی هدف را می گیرند با نزدیک شدن کودک به دوران بلوغ تنوع بازی های او کم می گردد مطالعات نشان داده است که در حدود ۱۲ سالگی نه تنها تعداد فعالیت هایی که کودک در آن شرکت می کند کمتر می شود بلکه در نوع فعالیت هایی که کودک از آنها لذت می‌برد نیز تغییراتی به وجود می آید در این سن فعالیت های مورد علاقه کودک بازی ها و ورزش های اند که دقیقاً سازمان داده شده‌اند و نیز مشغولیت انفرادی از قبیل سینما رفتن تلویزیون تماشا کردن و مطالعه برای آنان لذت بخش می‌شود ولا کودکان بزرگتر وقت کمتری برای بازی دارند آنان برخی فعالیت‌ها را رها می سازند چون احساس می کنند که این فعالیت ها کودکانه و کسل‌کننده است مثلا بچه های کودکستان ی با مکعب های چوبی را رها میکنند زیرا اشیایی از قبیل رنگ گل رز مداد رنگی گچ فعالیت های جالب تر و متنوع تری را به آنها عرضه می‌کنند زمانی که کودک دیگر نمی‌تواند خود را به جای شخصیت های گوناگون بگذارد بازی های هیجان انگیز جذابیت خود را ازدست می دهند وقتی کودک دیگر نمی تواند اسباب بازی ها و عروسک های خود را جاندار فرض کند و این کار به نظر همسالان او نیز کودکانه می آید اسباب بازی ها و عروسک ها جذابیت خود را از دست می‌دهند کم شدن تعداد فعالیت‌های بازی ممکن است به علت نبودن همبازی نیز باشد کودکانی که در جمع همسالان خود پذیرفته نمی‌شود ناچارند به تعداد محدودی بازی های انفرادی اکتفا کنند این به خصوص در مورد پسرها صدق می‌کند زیرا بیشتر بازی های پسرانه به صورت دسته جمعی است با افزایش سن و کاسته شدن از اوقات فراغت فعالیت‌های انتخاب می‌شوند که لذت بیشتری برای کودک فراهم سازند و هرچه کودک بزرگتر شود این انتخاب دقیق تر می شود

محیط

برخى از روانشناسان تنوع محرکات را مهمترین عامل محیطى در رشد هوش مى‌دانند. کودک هر اندازه بیشتر ببیند، بشنود، لمس مى‌کند و از حواس خود بهره بگیرد در سال‌هاى بعدى زندگى به دیدن، شنیدن، لمس کردن و استفاده از دیگر حواس خود علاقه  بیشترى نشان خواهد داد. البته، باید توانائى‌ها و محدودیت‌هاى فکرى کودک را شناخت و کیفیت و کمیت محرک‌ها را با آن تطبیق داد؛ یعنى محرک‌هاى محیطى باید به‌جا و به اندازه باشند؛ وگرنه، نه تنها اثر مثبتى ندارند، بلکه ممکن است سبب اغتشاش فکرى و اختلال در یادگیرى کودک شوند. کمبود محرک‌هاى لازم براى رشد به رشد ناکافى سلسله اعصاب مرکزى و به‌ویژه مغز منجر مى‌شود؛ در نتیجه، شخص از نظر هوش که عملکرد مغز به‌خصوص قشر مغز است، رشد کافى نمى‌کند.

همان‌طور که وجود نور براى رشد و تکامل چشم لازم است و اگر انسان در خردسالى از نور محروم باشد در آینده، حتى با وجود چشم سالم، حس بینائى طبیعى نخواهد داشت، در مورد دیگر حواس نیز وضعیت به همین منوال است. کودک باید دنیاى اطراف خود را بشناسد، مثلاً انسان‌ها، حیوانات و اجسام را ببیند، اشیاء را لمس کند، صداها را بشنود. کودک باید امکان تجربهی رفتارهاى گوناگون را داشته باشد.

از این‌رو، تأکید مى‌شود که تنوع و تحریکات محیطى براى آن فراهم سازید و اسباب‌بازى‌هاى مختلفى بخرید تا هرچه بیشتر به پرورش حواس او کمک کند. یعنی، هر اندازه بیشتر ببیند، بشنود، لمس کند، گفتگو کند در واقع به رشد عقلانی، عاطفی، اجتماعی، اخلاقی، روانى او کمک مى‌شود.

کودکان در سراسر دنیا در شهر و روستا کوه و دشت هر جا که باشند بازی می‌کنند و محیط فقط در نوع بازی آنها تاثیر می گذارد کودک آمریکایی بازی می کند اما ممکن است از بازی «کلاغ پر» چیزی ندانند و لذتی هم نبرد طبق مطالعات انجام شده کودکان ژاپنی بیشتر به فعالیت های غیر رسمی گروهی علاقه نشان می دهند، در حالی که بچه های آمریکایی برای بازی های تیمی و رقابت تأکید دارند، کودکان آمریکایی تنها در مراحل اولیه دوران کودکی به بازی های مهیج علاقه مند هستند، ولی بچه های ژاپنی این علاقه را برای مدت طولانی تری حفظ می کنند. ن

نه تنها بازی های دو کشور بلکه برخی بازی های شمال و جنوب یک کشور و حتی محله های یک شهر نیز با هم تفاوت دارند. فرهنگ هر جامعه در بازی اثر می گذارد و می‌توان گفت که بازی کودکان به نوعی نشان دهنده ی فرهنگ آن جامعه است. در منطقه های محروم به علت اینکه افراد از توانایی اقتصادی زیادی برای خرید وسایل و اسباب بازی برای کودکان برخوردار نیستند، آن دسته از بازی های سنتی را که نیاز چندانی به ابزار و اسباب ندارد به کودکان خود می آموزند در این جوامع کودکان یاد می‌گیرند که برای خود اسباب بازی بسازند، این تولید و سازندگی نیز بازی و فعالیت جسمی برای این قبیل کودکان حساب میشود. فضا و مکان و به طور کلی محیط بازی با نوع بازی تناسب دارد به طوری که فعالیتهای بدنی معمولاً در فضای باز و بازی های فکری در اتاق های منزل انجام میگیرد. عوامل موثر در بازی بسیارند، از جمله آنها می توان به نقش همبازی، اسباب بازی، البسه بازی، زمان، آزادی عمل کودک، تشویق والدین و تغذیه کودک نیز اشاره کرد.

کودکان در محیط فقیر معمولا از اسباب بازی های آماده کمتر استفاده میکنند و سعی میکنند که برای خودشان اسباب بازی جدید بسازند و یا آنکه با مصالحی مانند گل، شن و .. بازی میکنند. این‌گونه محیط‌ها باعث شده است که بازى‌هاى آنها بیش از آنکه حالت تفنّنى داشته باشد حالت سازندگى واقعى داشته باشد.

کودکان در محله های زاغه نشین اگر جزو دسته های کودکان کار نباشند، به‌علت دور بودن از فضاهاى سالم شهرى و پارک‌هاى شهر، بازى‌هاى کودکان این محیط‌ها در حقیقت بازى نیست بلکه از سر ناچارى و بدون برنامه بوده و اکثر کودکان در هنگام بازى دچار بیمارى‌هاى مختلف جسمى و روحى مى‌شوند.

در محیط‌هاى روستائى بازى‌هائى دیده مى‌شود که در ارتباط با تقویت حواس مى‌باشد. بافت کلى روستاها عموماً به گونه‌اى است که بیشتر مواد بازى آنها طبیعى است لذا اسباب‌بازى مصالح رونق بیشترى داشته و به همین جهت است که فرزندان روستائى در انتقال به محیط کار به‌ویژه محیط‌هاى کارگرى بهتر عمل مى‌نمایند و از لحاظ جسمى سالم‌تر مى‌باشند.

کودکانى که در مراکز شهرى سکونت دارند عمدتاً به بازى در پارک‌هاى شهر، شهر بازى و ... مى‌پردازند، اکثراً از اسباب‌بازى‌هاى آماده استفاده مى‌کنند به همین خاطر از لحاظ خلاّقیت و سازندگى زیاد موفق نمى‌باشند.

بازى‌هاى کودکانى که در محیط‌هاى مرفه، بزرگ مى‌شوند متفاوت از بازى‌هاى دیگران است اکثراً از وسایل و اسباب‌بازى ساده و مکانیکى یا آماده استفاده مى‌نمایند در نتیجه قوه تخيّل این‌گونه کودکان در بازى‌هاى آنها بیشتر دخالت داشته، چون از پرداختن به بازى‌هاى مصالح بازداشته مى‌شوند! لذا ابتکار و نوآورى خود را از دست مى‌دهند و اکثراً وابسته پرورش مى‌یابند و انتقال سختى به دنیاى کار دارند.

بازى‌هاى محیط‌هاى آموزشى اکثراً از نوع برنامه‌ریزى شده هستند و با توجه به نوع رشد ذهنی، اجتماعى و عاطفى کودکان طراحى مى‌شوند. در این‌گونه محیط‌ها، بازى‌ها، بسته به جامعه‌اى که آموزشگاه در آن قرار دارد کیفیت بازى فرق مى‌کند محیط‌هاى آموزشى مناطق فقیر اکثراً فاقد وسایل بازى مى‌باشد و کودکان در هنگام بازى محدودیت‌هاى زیادى را تحمل مى‌نمایند و در نتیجه بازى‌هاى آنها از آزادى لازم برخوردار نبوده و شرایط یک بازى مناسب را ندارد.

وظیفه ی مادر و پدر آن است که با توجه به موقعیت محیطی کودک سعی کنند تا توجه بر بازی را افزایش دهند و بازی هایی را ارائه کنند که استعداد و خلاقیت کودک را افزایش دهد تا کودک بتواند در محیطی امن و شاد رشد پذیرد.

ارزش بازی برای کودکان

بعضی از والدین بازی را اتلاف وقت میدانند در حالی که بازی کمک های فراوانی به رشد و تکامل کودک می‌کند که از راه های دیگر نمیتوان بدان دست یافت. به گفته ی میلی چامپ بازی به کودک کمک می‌کند که به یک انسان تبدیل شود و برای رسیدن به انسانیت و کسب ویژگی های شخصیتی مطلوب باید تعادلی بین بازی و کار کودک برقرار شود.

ارزش جسمانی بازی

بدون ترديد مى‌توان گفت که بازى بهترين شکل فعاليت طبيعى هر کودک محسوب مى‌شود و در زندگى کودک اهميتى ويژه دارد.

از آنجا که بازى اغلب با فعاليت بدنى همراه است، با رشد و تربيت اندام بچه‌ها و مهارت‌هاى جنبشى مناسب و آمادگى بدنى آنان ارتباطى نزديک دارد. بچه‌ها بدن خود را با علاقه و لذت به کارهاى جسمى وا مى‌دارند و همزمان با آن، به مهارت‌هائى مى‌رسند که آنان را قادر مى‌سازد تا از نظر بدنى احساس اطمينان، ايمنى و اتکاء به نفس پيدا کنند

فعاليت‌هائى که کودک به‌عنوان بازى انجام مى‌دهد، در پرورش نيروى بدنى و حواس او تأثير فراوان دارند. کودک مى‌پرد، مى‌دود، از پله‌ها بالا و پائين مى‌رود، لى‌لى مى‌کند، خم و راست مى‌شود، مى‌نشيند و برمى‌خيزد، دوچرخه‌سوارى مى‌کند، توپ‌بازى و طناب‌بازى مى‌کند و ... در همه ی اين فعاليت‌‌ها عضلات و اندام‌هاى مختلف خود را به‌کار مى‌گيرد و موجبات تقويت آنها را فراهم مى‌سازد.

از نظر حسى و حرکتى مى‌توان گفت، به‌وسيلهی بازى حسّ بينائي، شنوائى و لامسه و حتی در بعضی بازی ها حس چشایی و بویایی کودک پرورش مى‌يابند. چشم و دست او از هماهنگى بيشتر و بهترى برخوردار مى‌گردند و عضلات انگشتان و دست و پاى او ورزيده مى‌شوند.

معمولاً کودکان سالم از انرژى زيادى برخوردار هستند که به‌وسيله ی بازى آن را مصرف مى‌کنند. اگر انرژى‌هاى اضافى کودک از طريق صحيح (بازي) به مصرف نرسد و به حالت سرکوب شده در جسم کودک ذخيره شود، موجب ناآرامي، عصبانيت، بدخلقى و پرخاشگرى او مى‌شود. بسیاری از کودکان پس از طی مراحل رشد کم کم از بازی های پر تحرک به بازی های فکری روی می‌آورند. والدین نقش بسزایی در نوع بازی کودکان دارند به طور مثال اگر مادر و پدری عادت داشته باشند که در فضای باز فعالیت فیزیکی انجام دهند، کودک آنان نیز به این کار بیشتر علاقه نشان میدهد و همین موضوع باعث میشود که فعالیت فیزیکی کودک افزایش یابد.

وقتی کودکان به سن پیش دبستانی می رسند، تازه والدینشان متوجه می شوند که مهارت های دست ورزی را نیاموخته اند و باید به او در این زمینه کمک بیشتری کنند. در هر کودک با توجه به رشد و افزایش درک، ماه به ماه مهارت های مختلفی بروز می کند. یکی از این مهارت ها دست ورزی است که پایه بسیاری دیگر از مهارت ها مثل نقاشی کشیدن و نوشتن محسوب می شود و درواقع شامل به کار گیری عضلات ظریف سر انگشتان است. اولین نشانه های مهارت های دستی از قبل از یک سالگی و زمانی که کودک به سمت مادر دست دراز می کند، شروع می شود. با بالا رفتن سن، از یک سالگی به بعد، به شکل قاشق گرفتن در دست و قاشق را به سمت دهان بردن جلوه می کند. از 2 سالگی به بعد، مهارت ها از نظر درکی شناختی هم افزایش پیدا می کند و کودک می تواند با دست جورچین های ابتدایی را بسازد یا اشکال را بلند کند و به کمک مادر داخل محل مورد نظر بیندازد. قبل از 3 سالگی، کودک می تواند از گواش، آبرنگ و رنگ انگشتی استفاده کند و بعد از آن توانایی دست گرفتن ماژیک و مداد را دارد.

کودک در 4 سالگی باید قادر به کشیدن مربع و در 6 سالگی قادر به کشیدن مثلث باشد. از 3 سالگی به بعد کار با قیچی جزو مهارت هایی است که در کودکان شکل می گیرد و مهارت کار با چسب و چسباندن قطعات جداشده از کاغذ هم از مهارت هایی است که کودکان در این سن قادر به انجام آن هستند. اما یکی از بهترین و کمک کننده ترین رکن به دستورزی بازی است در ادامه ی مقاله در بخش معرفی بازی به چند بازی مفید برای تقویت مهارت دست ورزی اشاره شده است.

ارزش اجتماعی

انسان، به‌عنوان موجودى اجتماعي، نياز دارد که به گروهى تعلق داشته باشد و خود را بخشى از آن بداند. انسان با بازى کردن نخستين گام‌ها را براى اجتماعى شدن برمى‌دارد. کودکان از طریق بازی یاد می‌گیرند که چگونه می توانند پذیرش افراد گروه را به دست آورد. همچنین بر چگونگی استفاده از توانایی های دیگران برای رفع نیازهای خود آگاه می گردند بازی باعث رشد جنبه اجتماعی شخصیت کودک میشود او در بازی گروه ناگزیر به رعایت نکات اجتماعی و قواعد در خلال بازی گروهی مفاهیم اجتماعی مانند و پیروزی و شکست را فرا می‌گیرد

کودک، به‌وسيلهی بازي، مفاهيم مهمی همچون همکاري، پيروزي، شکست، هم‌چشمى و برترى طلبي، رقابت و ايجاد رابطهی انسانى، نوبت گرفتن، صبر و حوصله، نشان دادن احترام به حقوق دیگران و اعتماد به نفس پیدا کردن را ياد مى‌گيرد، همچنين مفهوم به اشتراک گذاری را مى‌آموزد که چگونه در استفاده از وسايل بازى با ديگران سهيم شود و از اين طريق حس تعاون و احترام به ديگران را در خود رشد مى‌دهد. براى مثال، کودکى که براى نخستين‌بار سوار تاب مى‌شود بسيار خودخواهانه برخورد مى‌کند. ولى به مرور ياد مى‌گيرد که ديگر کودکان نيز مشتاقانه انتظار مى‌کشند. کودک، با بزرگتر شدن، اين اصل را مى‌پذيرد که شرط اساسى بازى با ديگران همکارى (Cooperation) است. در حدود سه سالگى به کودکان ديگر و بازى با آنان علاقه‌مند مى‌شود و به‌تدريج آمادگى پيدا مى‌کند که حقوق ديگران را درک کند. وقتى کودک به اين مرحله رسيد، زمان براى آشنائى و سپس آموختن بازى‌هاى گروهى فرا مى‌رسد. هارلوک می‌گوید کودک در بازی با هم بازی های خود یاد می گیرد که چگونه با افراد غیر اعضای خانواده روابط اجتماعی برقرار کند و چگونه مشکلاتی را که از این نوع روابط به وجود می‌آید حل کند، کودک از طریق بازی های دسته جمعی و مبتنی بر همکاری حتی با بزرگسالان، بده بستان را یاد می‌گیرد. در خانه بازی کردن باعث صمیمیت بیشتر میان والدین و کودک و میان خواهر و برادرها می‌شود و به تطابق اجتماعی بهتر و امید خانواده سالم تر می انجامد.

روح فرمانبردارى از مقررات وضع شده در بازى‌ها کودک را به فرمانبردارى از مقررات اجتماعى عادت مى‌دهد و قدرت سازماندهى (Organized power)، مديريت و سلسله مراتب را به او مى‌آموزد.

همان‌طور که در Fein در سال ۱۹۸۶ گزارش شده است، بررسى‌هاى بسيارى نشان مى‌دهد که بازى با ديگران به بچه‌ها فرصت مى‌دهد تا رفتار خود را با رفتار ديگران هماهنگ کنند و ديدگاه‌هائى را که با نقطه‌نظرهاى خود آنها تفاوت دارد، به حساب بياورند.

بنابراين، بازى تجربه‌هائى غنى در اختيار بچه‌ها مى‌گذارد؛ تجربه‌هائى که بچه‌ها به آنها نياز دارند تا مهارت‌هاى اجتماعى را فراگيرند، تحريم و سلطه‌گرى را به‌کار برند و در قدرت، مکان زيست و عقيده با ديگران شريک شوند. در سنین 5 الی 6 سالگی کودک با اسباب بازی های خودش بازی کند در این مرحله است که استعداد های شخصی کودک رشد می‌یابد. بنابراین نباید از این ترسید که کودک در نتیجه تنها بازی کردن فرد خودخواهی بار آید بلکه باید این امکان را به کودک داد که در تنهایی بازی کنند، در این بازی انفرادی،نباید یارانی را به او تحمیل کرد زیرا چنین تحمیل باعث تباهی روحی کودک می گردد و در نتیجه او را عصبی می‌کند.

ارزش اخلاقی

بازى يکى از مهمترين عوامل در تربيت اخلاقى کودک به‌شمار مى‌آيد. کودک در خانه و مدرسه ياد مى‌گيرد که چه چيز خوب و چه چيز بد است، ولى تثبيت معيارهاى اخلاقى در اين دو محل هرگز به اندازهی بازى قوى نيست. کودک درمى‌يابد که اگر بخواهد در بازى پذيرفته شود، بايد درستکار، با حقيقت، مسلط به خود، عادل، صادق، وفادار، مسئوليت‌پذير و داراى رفتارى پذيرفتنى باشد. اگر خواسته باشد در گروه حاشا کند، جِر بزند، و به حساب خود، کلاه سر ديگران بگذارد، همبازى‌ها خيلى زود او را طرد خواهند کرد و جايگاهى در گروه نخواهد داشت. او در بازى کم‌کم درک مى‌کند که همبازى‌هاى او در مورد خطاهاى وى در بازي، نسبت به اعضاء خانوادهی خود (پدر و مادر، برادران، خواهران) کمتر شکيبا و صابر هستند. بنابراين، او ياد مى‌گيرد که اصول اخلاقى را به هنگام بازى نسبت به محيط خانه و مدرسه به‌طور کامل‌تر رعايت کند. کودکی که پلیس می‌شود و به دستگیری دزد می‌پردازد، علاوه بر رشد فعالیت جسمانی، تایید اصول اخلاقی نیز اقدام می‌کند. در ضمن وظایف، حدود و قدرت این شغل را می‌آموزد. کسی که دزد می‌شود با دستگیر شدن و پذیرش تنبیه، در واقع، به زشتی عمل دزدی صحه می‌گذارد و به اجرای عدالت اجتماعی تن در می‌دهد.

ارزش آموزشی و تربیتی

کودکان در خلال بازی ها به ویژه بازی های آموزشی به مفاهیم ذهنی جدیدی دسترسی پیدا می‌کنند و مهارت های بیشتر و بهتری را کسب می کنند. آنان به کمک بازی با رنگهای مختلف و شکل های گوناگون و جهت های متفاوت آشنا می شود و تجارب آموزنده ای را به دست می‌آورند در حین بازی مطالب آموختنی یدون فشار و با میل و رغبت فرا گرفته می شود و به همین علت برخی مربیان معتقدند که هرگونه مطلب درسی را باید فقط همراه با بازی به کودکان آموخت و اصولا بهتر است ساعت رسمی دروس مدارس ابتدایی را به ساعات بازیهای خلاق و آموزنده تبدیل کرد. این عقیده تا حدی درست به نظر می‌رسد ولی از آنجایی که در بازی برای فراگرفتن مطالب کم باید وقت زیادی مصرف کرد، گروهی از مربیان با آن مخالفت می‌کنند و می‌گویند بهتر است بازی را فقط به ادوار قبل از آموزش رسمی و جدی یعنی مرحله اول و دوم کودکی اختصاص داد و در مرحله آموزشگاهی مطالب را به طور جدی تری آموخت. بازی به کودک کمک می‌کند تا دنیایی را که در آن زندگی می کند بشناسد بفهمد اداره کند و میان واقعیت و تخیل فرق بگذارد. کودک به هنگام بازی درباره خودش دیگران و رابطه اش با آنها چیزی یاد می گیرد.، میزان توانایی های خود را با دیگران مقایسه می کند و به این ترتیب یک مفهوم روشن تر و واقع گرایانه از خود به دست می‌آورد بازی به او فرصت می‌دهد که تجربه کند و توانش را به آزمایش بگذارد بدون آنکه مجبور باشد مسئولیت کامل اعمال خود را به عهده بگیرد، مثلاً در نقاشی می تواند هر قدر دلش می‌خواهد شکل بگیرد بدون آنکه اساس این شکل هایی که میکشد نمره ای بگیرد.

ارزش درمانی بازی

بازی کودک، که وسیله طبیعی برای بیان خود است، موجب برانگیخته شدن افکار، تجربیات و هیجانات می گردد و به همین دلیل از بازی ممکن است در درمان کودکان همچون عامل موثری استفاده شود بازی معانی و ارزش‌های زیادی برای کودک دارد، از جمله اینکه اساساً بازی فعالیتی است که کودک در خلال آن درک می‌کند، درمی‌یابد، می شناسد و احساس راحتی می کند. بازی بخش تفکیک ناپذیری از دنیای کودک است. روش او برای ایجاد ارتباط وسیله او برای مبادله و آزمایش است و کلا نوع شناخت و تسلط بر واقعیت های خارجی محسوب می‌شود به نظر آمستر کودکی که در موقعیت مصاحبه رسمی ممکن است معذب باشد هنگامی که وسیله بازی آشنایی می بیند احساس راحتی بیشتری می کند تدارک وسایل بازی یعنی تدارک وسیله طبیعی ارتباط،که از طریق آن مشکلات کودک را می‌توان به راحتی بیان و درمان کرد.

ویژگی های یک اسباب بازی مناسب

بسیاری از والدین می پندارند که اسباب بازی فقط برای تفریح و سرگرمی کودکان درست شده و بسیاری از سازندگان اسباب بازی ها نیز فقط به جنبه های تجاری و مصرفی اسباب بازی ها پرداختند ولی از این نکته مهم غافلند که شخصیت و تفکر کودکان در سنینی شکل می‌گیرد که با اسباب بازی ها بازی می کنند.از این نوع انتخاب و تهیه نوع مناسب اسباب بازی برای کودکان سنین مختلف بسیار مهم است. اسباب بازی ها باید ویژگی های خاصی داشته باشد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم

1. اسباب بازی باید همواره مناسب سن، علاقه ها و در خور توانایی‌های ذهنی و رشدی کودک باشد، به طوری که کودک آن را با کمال میل بپذیرد و در حین بازی از آن واقعا لذت ببرد.

   • سن 6 تا 18 ماهگی

     کودکان سنین بین ۶ تا ۱۸ ماه احتیاج به اسباب بازی مناسب خود دارند آنها طبق ویژگی‌های رشدی، مایلند اشیا و چیز های کوچک را با انگشتانشان بگیرند و به طرف دهان ببرند در این مرحله چون دندانهای شیری آنان در حال رشد و نمواست، می‌خواهند هر چه به دست می آورن، میان فک هایشان فشار دهن. به تدریج، توجه ان ها به اشیای رنگی بیشتر میشود بنابراین بهتر است برایشان اسباب بازی های رنگی خریداری شود

   • سن 14ماهگی تا 3 سالگی

     در این سن باید برای کودکان اسباب بازی های رنگی و قابل انتقال خرید معمولا اولین رنگی که کودکان به آن جذب میشوند رنگ قرمز است. کودکان هرچه بزرگتر میشوند به کتاب های مصور علاقه نشان می‌دهند میتوان برای آن ها کتاب مصور خواند.

   

2. اسباب بازی باید وسیله ی رشد کودک باشد، او را به حرکت و تفکر و اراده و به مبارزه و تلاش فراخواند. اسباب بازی هایی که قطعات آن جدا می‌شوند و هر جداسازی مسئله جدیدی را پدید می‌آورد میتواند گزینه ی بسیار مناسبی باشد.

3. اسباب بازی باید انگیزه و محرک مناسب به همراه داشته باشد و بتواند کودک را جذب کند. اگر بازی توام با موفقیت باشد، کودک به ادامه ی بازی ترغیب میشود. مانند حل کردن پازل، انداختن توپ در سبد و ... ( در ادامه بازی های بیشتری را معرفی خواهیم کرد)

4. اسباب بازی مناسب حواس کودک را تقویت میکند

5. یک اسباب بازی مناسب تصورات کودک را گسترش میدهد و کنجکاوی را در او برمی‌انگیزد.

6. یک اسباب بازی خوب میتواند مهارت های بدنی را در کنار مهارت های ذهنی گسترش دهد.

7. باید بی خطر باشد و برای کودکان زیر سه سال نباید دارای قطعات کوچک باشد.

8. اگر جنس چوب یا فلز دارد نباید دارای سطح تیز و یا برنده باشد و بعلاوه اسباب بازی نباید چینی یا شیشه ای باشد.( شکننده نباشد).

9. برای کودکان زیر دو سال باید قابلیت شستشو داشته باشد.

10. اگر اسباب بازی دارای نخ است، نخ باید آنقدر کلفت باشد که دست کودک را در صورتی که کشیده شود نبرد.

انواع بازی

در این قسمت به معرفی چند بازی برای سنین مشخص خواهیم پرداخت. این بازی های به هماهنگی چشم و دست و افزایش هوش و قدرت دستورزی کودکان کمک میکند.

بازی برای کودکان 0 تا 2 سال

بازی برای کودکان 2 تا 3 سال

بازی برای کودکان 2 تا 3 سال